Ngày 09/10 vừa qua trong khuôn khổ triển lãm Kiến trúc của Sou Fujimoto, tôi đã có dịp ngồi lại ít phút với hai nhiếp ảnh gia (NAG) hoạt động trong nghành kiến trúc: Iwan Baan, tên tuổi lớn của nhiếp ảnh kiến trúc thế giới và Triệu Chiến, người đứng đằng sau những bộ ảnh trên tạp chí kiến trúc Handhome. Dưới đây là phần chia sẻ của họ về thực hành nhiếp ảnh của cá nhân cũng như những động lực đằng sau đó.
Tại sao anh theo đuổi nhiếp ảnh kiến trúc? Có phải nhiếp ảnh kiến trúc đang dần được chú ý hơn khi quy hoạch đô thị trở thành một đề tài nóng tại các nước đang phát triển và trên đà hiện đại hoá hay không?
Iwan Bann: Đối với tôi vấn đề không phải là kiến trúc mà là cuộc sống con người. Đó có thể là căn hộ penthouse trị giá 50 triệu đô ở Fifth Avenue New York hoặc một khu dân cư tự xây dựng ở một đất nước đang phát triển. Mấu chốt là phải cho thấy được sự đa dạng trong cách con người tạo ra môi trường sống cho mình, và những khả năng đó có ý nghĩa trong xã hội hiện tại như thế nào.
Tôi không coi mình là một NAG kiến trúc mà là một NAG tư liệu. Thu nhập từ việc chụp ảnh các dự án kiến trúc đã cho phép tôi có thể đi lại đó đây và hoàn thành những dự án cá nhân về các cộng đồng khác nhau.
Triệu Chiến: Tôi rất vui vì ngày càng có nhiều sự chú ý về kiến trúc nói chung và nhiếp ảnh kiến trúc nói riêng. Tôi muốn mọi người nhìn nhận nó như một lựa chọn nghề nghiệp thực tế và nghiêm túc. Sau hai năm theo đuổi nhiếp ảnh, đối với tôi vẫn còn rất nhiều thứ để khám phá về kiến trúc ở Việt Nam. Hơn thế, ở thời điểm hiện tại có những thứ đang biến mất như khu tập thể, bởi vì chúng không còn có khả năng đáp ứng nhu cầu cư trú ngày càng cao và ngày càng nhiều những toà nhà lớn với không gian rộng hơn mọc lên. Khả năng cao là chúng sẽ biến mất trong tương lai gần khi các thành phố phát triển, vậy nên tôi muốn lưu giữ hình ảnh của chúng trước khi điều đó xảy ra.
Iwan Bann là thần tượng của cá nhân tôi và rất nhiều người quan tâm tới kiến trúc khác. Anh ấy đi vòng quanh thế giới, chụp ảnh những công trình tuyệt đẹp và làm việc với những kiến trúc sư hàng đầu. Đối với tôi anh ấy như một người hướng dẫn luôn truyền cảm hứng cho tôi qua tác phẩm cũng như những buổi nói chuyện của anh ấy. Chúng tạo cho tôi động lực để cố gắng mỗi ngày.
Anh bắt đầu nhiếp ảnh như thế nào và thời điểm nào anh quyết định hướng máy về phía những công trình xây dựng?
Iwan Bann: Tôi đã chụp ảnh suốt cuộc đời. Tôi có chiếc máy ảnh đầu tiên năm 12 tuổi, vậy nên nhiếp ảnh đã luôn là một phần trong tôi. Vào khoảng 12 năm về trước tôi tình cờ gặp kiến trúc sư Rem Koolhaas và bắt đầu làm việc với ông. Tôi thích thú với văn phòng của ông, và cũng như tôi, ông không quan tâm nhiều với các toà nhà mà tập trung vào môi trường của chúng. Chúng tôi bắt đầu làm việc rất nhiều cùng nhau và nhanh chóng bắt kịp cách tiếp cận của nhau.
Trước đó tôi chủ yếu làm các dự án ảnh tư liệu, kể những câu chuyện về nơi chốn và con người. Về một phương diện nào đó nhiếp ảnh của tôi không thay đổi nhiều lắm, chỉ là hậu cảnh dần dần trở thành kiến trúc. Nhưng tôi vẫn làm việc theo phong cách nhiếp ảnh báo chí truyền thống. Quan trọng là phải ghi lại được hoạt động của con người ở những địa điểm đó. Nhìn từ ngoài vào thì toà nhà có thể là bất cứ thứ gì, nhưng chỉ khi nhìn vào hoạt động con người chúng ta mới có thể hình dung toà nhà phục vụ chức năng gì, là văn phòng hay khu nhà ở…
Khi tôi bắt đầu chụp kiến trúc, tôi đã rất ngạc nhiên khi những bức ảnh kiến trúc trước đây chỉ tập trung chụp những toà nhà và các chi tiết của chúng. Còn với tôi việc thể hiện bối cảnh và con người là điều hết sức tự nhiên.
Triệu Chiến: Hành trình với nhiếp ảnh của tôi bắt đầu khi tôi đỗ Đại học Kiến trúc Hà Nội và nhận được một chiếc máy ảnh như một món quà từ bố mẹ tôi. Trong suốt quá trình học đại học, tôi dành nhiều thời gian chụp ảnh hơn là làm đồ án. Tôi đã phân vân giữa việc theo đuổi nhiếp ảnh hay kiến trúc để kiếm sống, và tôi đã đưa ra một quyết định có lẽ là đúng đắn nhất trong đời: trở thành một NAG kiến trúc. Bây giờ tôi có thể áp dụng cả kỹ năng chụp ảnh và kiến thức có được sau 5 năm học trường kiến trúc. Mọi thứ đều mới lạ và con đường còn rất dài, nên theo đuổi nó cần một tình yêu rất lớn.
Như vậy, kiến thức nền về kiến trúc có cần thiết trong công việc hay không?
Iwan Bann: Không hẳn, thực ra thì tôi chẳng biết gì cả. Tôi nghĩ một tác phẩm kiến trúc tuyệt vời thể hiện được sự hữu dụng của nó với cộng đồng tại địa điểm đó. Ấy là vấn đề tôi quan tâm và tôi cố gắng phát triển từ đó. Thường khi tôi thực sự ở trong một không gian cụ thể, mọi thứ sẽ ở đúng chỗ của nó. Tôi vẫn nghĩ rằng tôi không biết nhiều về kiến trúc nhưng tôi quen với việc cảm nhận không gian một cách rất trực giác.
Có thể thấy rằng các góc ảnh chụp từ trên cao đã đóng một vai trò lớn trong các dự án của Iwan Bann ngay cả trước khi flycam xuất hiện và để thực hiện chúng cần rất nhiều nỗ lực và phải có trực thăng. Tuy vậy, giờ đây khi hình ảnh từ flycam có thể dễ dàng thấy ở mọi nơi, điều đó có ảnh hưởng đến cách tiếp cận của anh không?
Iwan Bann: Nó cũng giống như máy ảnh. Ngày nay mọi người đều có điện thoại thông minh có thể chụp ảnh. Cuối cùng thì việc sử dụng máy như thế nào và kể câu chuyện gì đều phụ thuộc vào NAG. Đó mới là điều tạo nên bức ảnh.
Triệu Chiến: Tôi đã chụp ảnh bằng flycam trước đây. Nhưng điều quan trọng là toà nhà phải khác biệt trong môi trường của nó, nếu không những bức ảnh chụp trên cao sẽ chẳng có mấy giá trị.
Anh từng nói trong một cuộc phỏng vấn trước rằng không có cái gọi là thông thường – mọi người thích nghi với hoàn cảnh khác nhau. Anh nghĩ ai quyết định cái gì là bình thường và làm cách nào mọi thứ đi chệch khỏi dự định?
Iwan Bann: Chúng ta đều có định kiến về việc một ngôi nhà phải trông như thế nào. Đây là lúc kiến trúc sư xuất hiện, họ khiến chúng ta nghĩ khác đi về một không gian và cách nó có thể được sử dụng. Như môi trường chúng ta đang ngồi đây, chúng ta thấy những vật liệu được làm sẵn mà một tập đoàn lớn đã phát minh ra và quyết định ai đó nên sống như thế nào. Nhưng khi đi đến một cộng đồng cụ thể, bạn và tôi sẽ gần như không tưởng tượng được mình sẽ sống ở đó ra sao nhưng cư dân ở đó đã tự xây dựng mọi thứ và đối với họ đó là cách sống hoàn hảo. Cái mà trông có vẻ khắc nghiệt và không thể sống nổi lại hoàn toàn bình thường đối với những người địa phương. Khi nhìn thấy tôi với chiếc máy ảnh, họ sẽ hỏi “Có gì đáng quan tâm ở đây?”. Thật sự rất thú vị đối với tôi khi được nhìn thấy vô vàn cách sống khác nhau.
Môi trường sống của anh là gì sau khi đã chứng kiến nhiều không gian kiến trúc như vậy?
Iwan Bann: Nó là cái va li. Tôi luôn di chuyển.
Triệu Chiến: Không có nơi nào như quê nhà.
