Bộ bàn ghế nhựa bày ngẫu hứng trên phố đang chờ phục vụ những công nhân và tình nhân, đám thanh niên xăm trổ giật giũ điên cuồng trong tiếng nhạc metal, hay một chi tiết tréo ngoe như con gà chọi đỏ rực đứng hiên ngang trên đống cát xây dựng. Những gì nhiếp ảnh gia người Anh Neil Massey thấy và ghi lại tại Việt Nam chẳng liên quan mấy đến một quốc gia thường xuất hiện như một địa điểm du lịch nhiều mộng mơ. Trong 6 năm, Neil đã thâm nhập vào các show nhạc underground, lê la quán xá ven đường và những không gian lưng chừng giữa công cộng và riêng tư.
Bộ sách The Vietnam Collection của Neil đã ra mắt tại tiệm sách nghệ thuật inpages vào 13/04 vừa qua. Đây là thành quả sáng tạo giữa nghệ sĩ với Rice Creative, studio thiết kế mà thấu hiểu chính anh và sức sống Sài Gòn. Cho một tác phẩm nhằm khắc hoạ địa danh như The Vietnam Collection, nhà thiết kế chính Mark Bain chia sẻ: “Chúng tôi không có ý đồ thể hiện đặc tính hay biểu tượng gì của Việt Nam qua thiết kế. Mọi sự mô tả và tham chiếu văn hoá chỉ nên được chứa đựng trong hình ảnh”.
Sản phẩm cuối là 4 cuốn sách kích cỡ khác nhau với phông chữ New Rail Alphabet khoẻ khoắn và tối giản. Bên cạnh bộ chữ nhất quán, lựa chọn màu sắc đã kết nối các mẩu chuyện riêng biệt thành một bản hoà ca. Đen bao trùm thế giới sau cánh cửa trong Bloody Chunks, trắng làm nền cho những khoảnh khắc suy tưởng lặng yên trong Untitiled, đỏ đồng điệu với bàn ghế nhựa sặc sỡ trong Monobloc, vàng ôm trọn vẻ đẹp tươi mới trong Sống. Hãy cùng nghe Neil chia sẻ về một Việt Nam ồn ào, hỗn độn nhưng không kém phần duyên dáng trong bộ sách tự xuất bản đầu tiên của anh.
Từ tác phẩm của anh, tôi cho là rằng anh thích sự hỗn loạn hơn là bình yên, phải vậy không? Anh đã nhìn nhận và thích nghi với một Việt Nam hỗn độn đến nỗi khiến nhiều du khách nước ngoài phát điên như thế nào?
Không phải là tôi thích hỗn loạn hơn yên bình. Tôi tin rằng Sài Gòn, nơi tôi đã sống trong vòng 6 năm, có một nguồn năng lượng hỗn loạn rất đặc biệt và đầy cảm hứng. Người Việt Nam có một tinh thần tuyệt vời và tôi muốn truyền tải điều đó. Tôi muốn thể hiện một Việt Nam mình trải nghiệm trong đời sống hằng ngày, thay vì một hình ảnh rập khuôn. Mặc dù mọi người có thể cho là ảnh của tôi “thô”, tôi muốn tin rằng có một vẻ đẹp ẩn trong sự không trau chuốt. Ngoài ra thì tôi cũng không dị ứng gì với chút bình yên trong đời (cười).
Hãy bắt đầu với Monobloc, bài ca bàn ghế nhựa của anh. Bất chấp, hoặc có khi chính bởi vì sự xuất hiện ở khắp mọi nơi của bàn ghế nhựa trên đường phố, ít ai để ý hoặc tò mò về chúng. Anh nhìn thấy gì trong những thứ đồ nội thất sặc sỡ, được coi là rẻ mạt và tạm thời?
Series Monobloc bắt đầu khi tôi chụp một vài chiếc ghế và bàn nhựa bày ra sẵn sàng chờ những vị khách tiếp theo. Trong khoảnh khắc đó, tôi coi những vật thể đầy màu sắc này là những đối tượng, những nhân vật với đầy đủ tính cách và những câu chuyện riêng. Cách chủ quán sắp xếp chúng ngẫu nhiên mỗi buổi sáng làm tôi liên tưởng đến những tác phẩm sắp đặt đang hoàn thiện, vận hành và di chuyển – với người chủ quán là một người giám tuyển vô thức.
Anh còn tìm kiếm điều gì khác trên đường phố? Cuốn sách Sống lại là một tập hợp những bài thơ bằng ảnh đầy ẩn ý. Anh có thể chia sẻ về một bức ảnh yêu thích hoặc một khoảnh khắc đáng nhớ trong series này không?
Phần lớn tác phẩm của tôi lấy cảm hứng từ những hoạt động diễn ra trên đường phố. Chụp ảnh với tôi là những phản ứng bản năng và phản hồi trực giác với cuộc sống phố phường. Chỉ sau này khi nhìn lại tổng thể ảnh mình đã chụp, tôi mới thấy các hình ảnh liên kết với nhau với những chủ đề nhất định. Ý tưởng được hình thành trong quá trình biên tập; từ đó tôi mới tập trung vào một chủ đề và chụp đi chụp lại đối tượng này trong một khoảng thời gian dài. Điều này cho phép tôi nghiên cứu chủ đề đó kỹ hơn và phát triển ý tưởng của mình.
Tôi rất thích hình ảnh đôi (diptychs) và sự tương tác giữa các hình ảnh, vì vậy với Sống tôi đã thử nghiệm với hình thức này. Bằng cách bắt cặp các hình ảnh với nhau trên thiết kế dàn hai trang, chúng có thêm một tầng ý nghĩa mới để người xem có thể tự do phân tích. Một trong những bức ưa thích của tôi là tấm cá trên bờ được đặt cạnh tấm Sân bay Tân Sơn Nhất trong sách. Khi ấy tôi đang ở Mũi Né với Chí An từ Rice, và chúng tôi đang có nhiệm vụ tìm cá tươi cho bữa tối tại nhà bạn hôm đó. Hôm đó trời rất nóng và chú cá này bằng cách nào đó đã thoát ra khỏi bể nước và đáp xuống đường ngay trước mặt chúng tôi – đó là một khoảnh khắc vô cùng siêu thực.
Văn hoá trẻ là chủ đề trở đi trở lại trong tác phẩm của anh. Anh đã chụp ảnh các bữa tiệc âm nhạc ngoài trời từ năm 1999 đến 2005, và theo chân các fan nhạc metal tại Việt Nam từ năm 2009 đến 2015. Dự án ảnh 6 năm được ra mắt với tên Bloody Chunks, cũng là cuốn sách to nhất, ầm ĩ nhất trong bộ sưu tập. Anh đã học được những gì sau khi thâm nhập vào cộng đồng underground đó?
Tôi đã luôn ghi lại văn hoá của giới trẻ kể từ năm 1990. Khi 19 tuổi, tôi đã dành 3 tháng để du lịch vòng quanh Thái Lan, ghi lại thiên đường tiệc tùng tại bờ biển vào đêm trăng tròn mà đã là nguồn cảm hứng cho cuốn sách và bộ phim The Beach. Trong những năm cuối thập niên 90, tôi chuyển tới London và bắt đầu làm việc cho các tạp chí về phong cách/giới trẻ/âm nhạc – như The Face và Sleazenation. Trong thời gian này tôi đã được đi vòng quanh thế giới và chụp các nhạc công cũng như văn hoá của giới trẻ. Những bức ảnh này đã tạo nên bộ sưu tập 1999-2005. Tất cả đều được chụp bằng film và hiện đang được triển lãm tại Boxpark Croydon ở London.
Tôi bị thu hút bởi giới nhạc metal underground tại Việt Nam trước tiên bởi nó gợi nhớ lại trải nghiệm tại các sự kiện nhạc punk ở Anh tôi tham gia hồi còn 15 tuổi. Năng lượng và tinh thần cuồng nhiệt của ban nhạc và fan khiến tôi vô cùng hào hứng. Các fan của heavy metal đã cống hiến hết mình cho nền âm nhạc underground và phong cách sống này. Tôi ngưỡng mộ họ và cảm thấy cần phải ghi lại bối cảnh này trong những năm sinh sống ở đây. Tôi luôn thấy thật tuyệt vời sau mỗi sự kiện, chỉ vì sự cuồng nhiệt của nó. Tôi nhận ra qua nhiều năm ghi lại văn hoá trẻ rằng mọi nơi trên thế giới đều kết nối với nhau – đều là mối quan tâm về bản ngã, cảm xúc của tuổi trẻ, thử nghiệm và trưởng thành.
Tại sao anh chọn xuất bản những tác phẩm này dưới dạng sách? Hãy chia sẻ thêm với chúng tôi về quá trình cộng tác với Mark Bain từ Rice Creative, một trong những studio sáng tạo hàng đầu Việt Nam.
Tôi muốn sản xuất một phiên bản giới hạn với mỗi cuốn 100 bản, mỗi cuốn đều được ký tên và đánh số. Thay vì xuất bản lần lượt bốn cuốn sách bìa cứng trong vài năm, tôi muốn chúng ra mắt cùng một lúc. Về khía cạnh thiết kế, chúng tôi nghĩ rằng định dạng sách là phù hợp nhất để kể bốn câu chuyện này, dù là đặt cạnh nhau hay để riêng rẽ. Mỗi cuốn có một tính cách riêng, thể hiện qua khổ giấy, dải màu sắc và layout khác nhau.
Mark và đội ngũ Rice là những người đồng hành tuyệt vời xuyên suốt quá trình. Tôi cực kỳ biết ơn Mark vì anh ấy đã giám sát quá trình từ đầu đến cuối, lại thiết kế cả poster ra mắt sách và postcard, tất cả đều mang dấu ấn đặc trưng của anh. Quá trình biên tập tất cả ảnh cho cả bốn quyển sách và hoàn thành thứ tự sắp xếp của ảnh mất khoảng hai năm. Sau đó tôi bàn giao ảnh cho Mark và đội ngũ của Rice, và anh ấy giao lại cho tôi thiết kế bìa, font chữ và thiết kế bố cục ảnh trên trang. Không có quá nhiều thay đổi kể từ buổi thuyết trình đầu tiên của Rice với tôi qua Skype – chất lượng sản phẩm của họ rất tuyệt. Tôi không có gì ngoài những khen tặng dành cho Rice; đó là một sự kết hợp hoàn hảo.
Tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới Long và đội ngũ tại inpages vì đã cộng tác với tôi để phát hành và bày bán sách, cũng như các bản in và posters.
Neil Massey là một nhiếp ảnh gia người Anh đã từng sinh sống và làm việc tại tp.HCM từ 2009 – 2015, hiện anh đang làm việc tại London. Bộ 4 cuốn sách The Vietnam Collection vừa được anh hoàn thiện và xuất bản. Gần đây nhất, Neil Massey cùng vợ là nhà sản xuất đang thực hiện dự án Vietnam KIN Project, sưu tầm những bức ảnh cũ từ Việt Nam giai đoạn 1950-1970 và tìm cách trả lại cho chủ nhân của chúng thông qua mạng xã hội.
Kết nối với Neil qua Instagram.
